یکی از سوالات مسلمانان و اهل قرائت و تدبر در قرآن این است که كلمه عشر در آیه «والفجر و ليال عشر»[1] اشاره به چيست؟!

در پاسخ مقدمه ای را یاد اور میشویم :

در فرهنگ اسلام «بعضی اعداد» چه اعداد زمانی مانند «شب های ده گانه» و چه اعداد غير زمانی مانند «پاداش ده برابر»[2] از احترام و معناي خاصی برخوردارند. به عنوان مثال «اربعين»، يعني چهل، عدد ويژه ای است و در عرصه های گوناگون، پيام و معنای خاصی پيدا می كند. همچنين است عدد پنج، مانند پنج تن آل عبا در حديث كساء[3]، و عدد دوازده مانند دوازده امام معصوم ـ عليهم السلام ـ و عدد چهارده معصوم ـ عليهم السلام ـ و غيره...

اما درباره سوره فجر و معنای دو آيه اول آن: پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمود: «هر كس سوره فجر را در شب های ده گانه قرائت و تلاوت كند، مورد آمرزش خداوند قرار مي گيرد.»

 از امام صادق ـ عليه السلام ـ هم روايت شده كه امام ـ عليه السلام ـ فرمود: «سوره فجر را در نمازهای واجب و نمازهای مستحبی قرائت كنيد. چون سوره، سوره حسين ـ عليه السلام ـ نام دارد و هر كس آن را قرائت كند، روز قيامت با حسين ـ عليه السلام ـ در بهشت هم درجه خواهد شد... »[4].

 «والفجر»، يعنی «قسم به سپيده دم» (و سوگند به صبح صادق) كه زمان بسيار بابركت است. آری خداوند شكافنده پرده سياه شب است و به آن سوگند ياد می كند.[5] «وليال عشر»، يعني سوگند به شب های ده گانه. اما از اين كه شب های ده گانه چه زمانی است و اشاره به چيست مفسران نظرات گوناگون دارند:

1. برخي از مفسران گفته اند: مراد از شب های ده گانه در اين آيه، شب های ده گانه اول ماه ذی الحجه می باشد كه ايام بابركت و با عظمت حج و آشتی با خداست.[6]

2. برخی از مفسران گفته اند: مراد از شب های ده گانه در اين آيه، شب های ده گانه آخر ماه رمضان است كه شب های قدر را بايد در آن زمان جستجو كرد.[7]

3. برخی از مفسران نيز، شب های ده گانه در آيه ياد شده را به شب های ده گانه اول محرم الحرام تفسير كرده اند كه عاشورای حسينی را در آن ايام بايد درك كرد.[8]

4. برخی از مفسران در راستای روايات بطون قرآن، فجر را وجود امام زمان (عج) دانسته و «ليال عشر» را به ده امام قبل از او و كلمه شفع آيه سوم  اين سوره را پيرامون شخصيت مولا علی ـ عليه السلام ـ و فاطمه زهرا ـ سلام الله عليها ـ تفسير كرده اند.[9]

5. برخی از مفسران گفته اند: مراد از شب های ده گانه، همان ده شبی است[10] كه بر وعده حضرت موسی ـ عليه السلام ـ در طور سينا افزوده شد.[11]

نظرات ديگر نيز در اين راستا مطرح است كه از ذكر آن صرف نظر می شود. آنچه به عنوان چكيده بحث و دست آورد آن قابل بيان است اين است كه:

1. قول معروف و مشهور در اين راستا، که مورد اتفاق فریقین است همان مورد اول است. یعنی مراد از شب های ده گانه در اين آيه، شب های ده گانه اول ذی الحجه می باشد.

2. نكته ديگر كه قابل بيان است اين كه: چون قرآن شريف دارای بطون و لايه های متعدد و متنوع است، همه  ی اين اقوال قابل جمع و قابل تفسير است و هيچ منافاتی در بين اين نظرها وجود ندارد. زیرا هميشه سوگند پيرامون امور مهم ياد می شود و همه ی اين ايام مذکور به نوبه ی خود مهم و بابركت هستند.[12].

شیخ علی زند قزوینی

پی نوشت ها: 

[1] . فجر/ 1 ـ 2.

[2] . انعام/160.

[3] . مفاتيح الجنان، حديث كساء.

[4] . طبرسي، مجمع البيان، بيروت، دارالمعرفه، ج 10، ص 730.

[5] . مكارم شيرازي، ناصر، و ديگران، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ج 26، ص 441.

[6] . همان.

[7] . همان.

[8] . همان.

[9] . همان.

[10] . اعراف/142.

[11] . تفسير احسن الحديث، ج 12، ص 213.

[12] . تفسير نمونه، همان.