در مقدمه ی ایام زیارت حج و بیت الله الحرام هستیم. شکی نیست که زیارت حج از شعائر دین اسلام و از بالاترین اعمال است. و در صورت استطاعت از واجبات شرعیست. و قصور و کوتاهی در آن از موارد گناهان کبیره است.

 اهميت انجام فريضه حج براي كسی كه به استطاعت رسيده و حج بر او واجب شده تا آنجاست که طبق روایات فریقین كسی كه حج بر او واجب شده اما به حج نرفته است، در هنگام مرگ مانند يك يهودی يا نصرانی از دنيا خواهد رفت.

قطعا حج به عنوان يك تكليف شرعی همانند نماز بايد مورد توجه باشد و حتی در روايات مطرح شده است كه اگر حج تعطيل و يا خلوت شد حاكم اسلامی بايد پولی را به افراد بدهد تا در مناسك حج شركت كنند.

اما زیبایی دین ما در آنجاست که برای آنان که از حج و زیارت بیت الله محروم هستند نیز اعمالی را تعیین کرده که از ثواب حج بالاتر و یا معادل آن شمرده شده اند.

در معارف اسلامي اعمال و اموری مطرح شده كه انجام آنها ثوابی برابر با يك و يا حتی چندين حج مقبول دارد.

مثلا زيارت امام رضا (علیه السلام) برابر و حتی بالاتر از حج است.

 در مورد زيارت امام رضا (علیه السلام) عنوان شده است كه كسی كه به زيارت امام رضا (علیه  السلام) مشرف شود مانند كسی است كه به حج مشرف شده است. 

تا جایی که روایت داریم که زیارت امام هشتم در ماه رجب معادل با یک میلیون حج مقبول است.

 پس چه خوب است به زیارت امام رضا برویم یا ثروتمندان بانی شوند و افرادی را که تا کنون به زیارت امام رئوف نرفته اند را به زیارت بفرستند.

نمونه ی دیگر اینکه روایت داریم كسی كه در مسجد قبا نماز بخواند ثواب عمره مقبوله را دارد.

در ضمن فراموش نکنیم که حج يك صورت و یک سيرت دارد و هر كسي به حج رفت به اين معنی نيست كه حاجي واقعی شده است.

در اشعار شعرا هم آمده است كه «كعبه آن سنگ نشان است كه ره گم نشود / حاجي احرام دگر بند ببين يار كجاست»؛ و يا «به طواف كعبه رفتم به حرم رهم نداند / كه تو در برون چه كردي كه درون خانه آيي».

چه بسا كسي كه در شهر خود باشد و اعمال نيك انجام دهد شكي نيست كه مي‌تواند ثواب اعمال حجاج را ببرد. 

از حضرت رسول (صلی الله علیه واله) نقل شده است كه هر فرزند نيكوكاری كه به پدر و مادرش با رحمت و عطوفت نگاه كند در برابر هر نگاه ثواب يك حج مقبول خداوند برايش منظور می كند؛ مردم سؤال كردند يا رسول‌الله اگر اينگونه باشد فرزند نيكوكار روزی صدها بار مي‌تواند با محبت به پدر و مادر نگاه كند، كه پيامبر (صلی الله علیه واله) فرمودند هر بار نگاه برابر يك حج مقبول است.

امام صادق (علیه السلام) نيز در باب نياز مومن فرمود‌ه‌اند: «برآوردن حاجت مومن برتر از ۱۰۰ هزار حج مقبول است با همه آدابش».

علم‌آموزی نيز ثوابی در حد حج دارد چرا كه در احاديث ائمه (علیهم السلام) آمده است كه فرموده‌اند: هر علمی را كه انسان از محضر علما و ائمه ياد بگيرد هر حرفش ثواب حج مقبول دارد.

طبق روایات اسلامی بازداشتن مومن از حرام ثواب ۷۰ حج مقبول دارد.

 در روايات حضرت رسول (صلی الله علیه واله) نيز آمده است: «گاه شما مي‌بينيد مومنی به يك كار حرام وادار مي‌شود، كسی كه مومنی را از حرام باز بدارد، برابر ۷۰ حج مقبول ثواب می برد».

با توجه به اين موارد مشاهده می كنيم كه اگر انسان اعمال خود را خدايی كرده به پدر و مادر محبت كند، در راستای امر به معروف و نهی از منكر تلاش كند، به دنبال علم‌آموزی باشد و علم دين را بياموزد، به برادران مومن خود كمك كند و يا به زيارت امام رضا (علیه السلام) برود، تمام اين موارد گاهی با يك، ۷۰، هزار، ۱۰ هزار و… دفعه حج مقبول برابری دارد.

یا حتی ثواب صلوات بر پیامبر و اهل بیت طاهرین نیز در این زمره شمرده شده است. مثلا روایت داریم که شخصی از امام صادق پرسید : من توفیق پیدا کردم به داخل خانه ی خدا مشرف شوم. جایی که محل ولادت مولا علی بوده است. و در آنجا اعمال و اداب داخل کعبه را بلد نبودم. و فقط صلوات فرستادم. آیا این صلوات فرستادن من ثوابی دارد؟! امام صادق فرمود: تو از زیارت حج برگشتی در حالی که ثواب کار تو افضل از تمام حجاج بود.

نمونه ی دیگر نمازی دو رکعتیست که در ده شب ایام ذی الحجه که حجاج مشغول اعمال حج هستند و دیگران در موطن خود کم توفیق از این زیارتند دستور داده شده که با آداب معینی که در مفاتیح آمده خوانده شود و نتیجه ی آن این است که خداوند ثواب حج از دست رفته را به خوانندگان این نماز عنایت میکند.

اما از همه ی انچه گفته شد بالاتر و والاتر زیارت حضرت سیدالشهداست. به تصریح ده ها روایت صحیح زیارت امام حسین بالاتر از ده حج و صد حج و هزار حج و میلیون حج شمرده شده است.

نتیجه اینکه اگر انسان نتواند به صورت حضوری در حج شركت كند تمام اين موارد می تواند انسان را از ثواب حج بهره‌مند كند. 

آنچه گفته شد نمونه هایی از موارد بود که در روایات شیعه و سنی آمده است. و همه ی مذاهب اسلامی بر اساس این احادیث اجمالا معتقدند که اعمالی وجود دارند که از نظر ثواب معادل و بالاتر از حج هستند.

البته بدیهیست که وقتی گفته مي‌‌شود عملی ثواب حج دارد، فرد نمی تواند بگويد با نگاه محبت‌آميز به پدر و مادر حج از من ساقط شده است، بلكه بحث حج به عنوان يك فريضه در جايگاه خود باقی است اما ثواب آن برابر با برخی از اعمال است.

شیخ علی زند قزوینی